ԼՍՈՂՈՒԹԻՒՆԸ — ԳՐԻԳՈՐ ՊԸԼՏԵԱՆ Թրգմ. ՏԱԼԻԱ ԱԼ ՍԱՅԻՏ

Ես բանաստեղծ չեմ, բայց հայերէն դասընթացքի աշակերտ եմ։ Շատ կը սիրեմ այս լեզուին բառերն ու պատկերները։ Նաեւ արուեստագէտ եմ եւ կը զգամ, թէ ինչպէս մեր միտքը անուն կու տայ այն բաներուն, զորս կը տեսնենք կամ ինչպէս կը փորձենք պատկերել այն բաները, որոնք մեր միտքին մէջ դեռ անուն չունին։ 

Այսպէս բախտաւոր դիպուած մը եղաւ, երբ ուզեցի փորձ մը կատարելով թարգմանել Գրիգոր Պըլտեանի «Լսողութիւնը»։ Խիտ ու փիլիսոփայական փորձագրութիւն  մըն է, տեսակ մը գրուածք, որ կ՚ուզես կարդալ դարձեալ ու դարձեալ։ Երբ որ զգաս թէ մէկ նախադասութեան կամ հատուածին իմաստը հասկցար, քեզմէ հեռու կը սահի ան եւ ինքզինքդ նորէն կը գտնես կորսուած միտքերու մէջ։ 

Ինչպէս որ վերնագիրը կը յայտնէ, նիւթը լսողութեան մասին է, ինչպէ՞ս կը լսենք, ինչպէ՞ս բառերը կ՚երեւին ու կը փախչին, ինչպէ՞ս հեռուէն ձեւ կ՚առնեն անոնք եւ ինչպէ՞ս կը մօտենան մեզի։

Նաեւ կարեւոր է որ հոս նշեմ, թէ ես թարգմանիչ չեմ։ Բառարանի օգնութեամբ, բաւական ճիգով կը փորձեմ կարդալ, հասկնալ ու իմաստները առաջ բերել։

Ծայրէ ծայր, կը զգաս, որ Պըլտեանը գրեթէ արուեստի խնդիրներ առաջ կը քաշէ, ոչ թէ միայն բառերու ու բանաստեղծութեան։Կարելի է նաեւ երբեմն փոխարինել «բառ» բառը «նկար»ով եւ նոյնանման հարուստ իմաստ մը ստանալ։

Ահաւասիկ  իր փործագրութիւնէն մասեր, զորս թարգմանեցի.

***

Բառերը կը լսենք։
Ի՞նչ է լսելը այստեղ, երբ անոնք լռութիւն են, երբ կը գրուին կը լռեն։ Բայց կարդացողը, մերթ մտովի մերթ բարձրարձայն, կը յօրինէ կրկին ձայները, կը միմէ պիտի ըսէի, կը մտմտայ, կը գտնէ անոնց մէջ ինչ որ կը նշեն… Ձայնը որ կը լսես տարածական է, պէտք ունի միջոցին ու ժամանակամիջոցին, որպէսզի տրուի, կազմուի, աճի, որպէսզի արձագանգէ։

We hear the words.

What is hearing here? when they are silence, when they are written they become silent. But the reader, sometimes in their mind, sometimes aloud, recreates sounds. I was going to say mime, reflect, find inside them, what they symbolize... The sound which you hear is expanding, it needs ways and time, to give itself, to form, to grow, in order to echo.

Երբ բառերը պակսին, այն ատեն զանոնք իսկապէս կը լսես, ո՛չ որոշ, յստակ, այս կամ նա բառը, այլ անորոշ, տարտամ, ընդհանուր կապեր, կապակցութիւններ, ձայնային միաւորներ, կարծես նախադասութիւններ առանց իրացեալ խտութիւններու, առանց իմաստի, առանց որեւէ դիտումի եւ դիտաւորութիան, իբր երբեք չկազմաւորուած երաժշտական մոթիֆ մը։

When words escape you, it is at that time that you truly hear them, imprecise, unclear, not this or that word, but indistinct, wavering, vague connections, relations, without meaning, singular sounds, you think of sentences without density, without meaning, without any observation or intention, as if it was an unformed musical motif.

 
Բայց բառերը կը լսուին լռութեան մէջ կամ աղմուկին, սրճարանի ժխորին մէջ կամ հինգերորդ յարկի առաւօտեան, երբ կը դնես ձեռքերդ սեղանին, երբ դուն քեզ կը յանձնես, կ՚ընծայես այդ բացակային որ լեզուն է։ Լսելը այն ատեն հետեւիլ է գիծի մը, մրմունջի մը, ոգեկոչումի մը, որ կոչ կ՚ընէ քեզի, կը կանչէ գրեթէ։ Եւ բառերը մէկէն կ՚արթննան, գոյն ու ձեւ կը հագնին, կը դառնան շօշափելի, կը հնչեն ու կը շնչեն։ Սակայն, սակայն.... չեն երեւիր։

But words are heard in silence or in noise, in the confusion of the coffee shop or in the mornings on the 5th floor, when you put your hands on the table, and submit yourself, you offer that absence which is language. Listening then is following a line, to a murmur, to an incantation, which invites you, almost calls to you. And at once the words awaken, they wear colors and styles, they become tangible, they sound and they breathe. But, still, they don’t appear.

Բառերուն կը մօտենաս բառերով, միշտ քեզմէ առաջ են անոնք, արդէն կը կանխեն քեզ, կը տրամադրեն քեզ քեզմէ դուրս, քեզմէ դուրսին կը պատշաճեցնեն քեզ, այնպէս մը որ կը քաշուին, կը սքողուին, կ՚անհետանան նոյն ատեն, կարծես թէ չկան, գրեթէ չկան։

Բառերը պէ՛տք չէ ըլլան, որպէսզի ըլլան։

You get closer to words with words, they are always ahead of you, they already anticipate you, they encourage you outside yourself, they adjust to you outside of yourself, in a way that they pull, they conceal, at the same time they vanish, you think they are not there, basically not there. Words must not be in order for them to be.

Ինչ որ կը կոչուի գրել կամ բանաստեղծութիւն հաւանաբար բառերուն զուարթ, ցնծալից ու վերացնող լսողութիւնն է, այն որ բառերը կը դարձնէ մատչելի մտքին, որովհետեւ ըսելի, ամբողջովին ըսելի։ Ինչ որ կը լսես այն ատեն, անոնց պատմութիւնը չէ միայն, այսինքն խօսքին պատմութիւնը, բոլոր խօսքերուն դրուագները - խօսքերը դրուագներ են, դէպքեր, յաջորդական, մօտաւոր, վերսկսելի - այլ աշխարհը որ կու գայ քեզի անոնցմով, աշխարհը որ կու գայ բառերուն ընդմէջէն…

Whatever is called writing or poetry, likely wordplay, is joyful and exalting to hear, that which turns words accessible to the mind, because it is saying, fully saying. Whatever you hear at that time, it is not only their story, that is to say the spoken story, but all spoken episodes, speech is episodes, events/adventures, successive, adjacent, recommenced - instead it is the world that comes to you with them, a world that comes between words…

Բայց բառերը անշուշտ բան ըսելու համար են, բանը նորէն ու նորէն բերելու, մտաբերելու համար են, զայն դնելու կրկին ու կրկին անգամ ստեղի վրայ...

But words are of course to say things, to bring forth a thing again and again, to recall, to place themselves again and again in the right here...

Չես գիտեր ինչո՞ւ որոշ բառեր կը խօսին քեզի աւելի քան ուրիշներ, ի՞նչ նախատրամադրութիւն քեզ կը լծարկէ անոնց։ Առեղծուած որով կը սնանի բանաստեղծութիւնը, անկասկած։

You don’t know why some words speak to you more than others, what predisposition ties you to them. An enigma with which poetry nourishes itself, certainly.

 
Ի՞նչ կը խօսին բառերը, երբ խօսին։ Իրենց մտերմութի՞ւնը, իրենց օտարութի՞ւնը, թէ՞ էական նախալեզուն…

What do words speak when they speak? Their intimacy, their foreignness, or their essential primary language…

ՏԱԼԻԱ ԱԼ ՍԱՅԻՏ

28 Հոկտեմբեր 2020